Niyə vitaminlər bu qədər vacibdir?
Vitaminlərin bədənimizdə rolu
Vitaminlər orqanizmin düzgün işləməsi üçün zəruri olan mikroelementlərdir. Onlar enerji istehsalından tutmuş, immun sisteminin güclənməsinə, dəri və saç sağlamlığının qorunmasına qədər bir çox həyati funksiyada iştirak edir. Bədənimiz bu maddələri özü istehsal edə bilmir, buna görə də onları qidalar və əlavələr vasitəsilə qəbul etməliyik.
Məsələn, C vitamini immun sistemini dəstəkləyir, D vitamini sümükləri möhkəmləndirir, B qrupu vitaminləri isə sinir sisteminin sağlamlığında mühüm rol oynayır. Amma bir çox insan vitamin qəbulunu düzgün planlaşdırmadığı üçün ya lazımsız dozalar qəbul edir, ya da bədəninə lazım olan miqdarı almır.
Əslində, düzgün vitamin istifadəsi bir növ balans oyunudur — çox az qəbul etsən, orqanizm zəifləyir, çox qəbul etsən, toksiklik riski yaranır. Buna görə, vitaminləri “möcüzə dərman” kimi deyil, sağlam həyat tərzinin bir hissəsi kimi qəbul etmək lazımdır.
Niyə insanlar vitamin çatışmazlığı yaşayır?
Bu gün sürətli həyat tərzi, qeyri-bərabər qidalanma və stress səbəbindən bir çox insanda vitamin çatışmazlığı müşahidə olunur. Xüsusilə fast food, qazlı içkilər, və konservləşdirilmiş məhsulların çox istifadəsi orqanizmin təbii vitamin balansını pozur.
Bundan əlavə, müasir kənd təsərrüfatı texnologiyaları torpağın vitamin və mineral tərkibini azaldıb. Nəticədə, eyni miqdarda tərəvəz və meyvə yesək belə, bədənimiz keçmişdə olduğu qədər vitamin ala bilmir.
Həmçinin, stress, siqaret, spirtli içkilər və yuxusuzluq da vitaminlərin orqanizmdə daha sürətli parçalanmasına səbəb olur. Beləliklə, insanın gündəlik ehtiyacı artdığı halda, qəbul etdiyi miqdar az qalır.
Bu səbəbdən bir çox həkim və dietoloq vitamin əlavələrini düzgün planlı şəkildə istifadə etməyi tövsiyə edir. Amma burada da bir məqam var — səhv yanaşma faydadan çox zərər verə bilər.
Vitaminləri səhv vaxtda və səhv üsulla qəbul etmək
Səhər, axşam, yeməkdən əvvəl və ya sonra – hansını seçmək lazımdır?
Vitamin qəbulunda vaxt seçimi çox önəmlidir. Bəzi vitaminlər boş mədəyə daha yaxşı mənimsənilir, digərləri isə yağ və qida ilə birlikdə qəbul edildikdə daha effektiv olur.
Məsələn:
- C vitamini səhər yeməyindən sonra qəbul edilərsə, gün boyu enerjini artırır.
- D vitamini yağda həll olduğu üçün onu günorta yeməyi ilə birlikdə içmək daha doğrudur.
- B qrupu vitaminləri sinir sistemini stimullaşdırır, buna görə də axşam qəbul edilərsə, yuxusuzluq yarada bilər.
Əgər vitaminləri yanlış vaxtda içirsənsə, orqanizm onları tam mənimsəyə bilmir və fayda azalır. Hətta bəzi hallarda mədə narahatlığı, ürəkbulanma və ya baş ağrısı kimi yan təsirlər də baş verə bilər.
Beləliklə, vitamin qəbulunun vaxtını düzgün planlamaq, onun təsirini 2-3 dəfə artırmaq gücündədir.
Yağda və suda həll olan vitaminlərin fərqi
Vitaminlər iki əsas qrupa bölünür:
Yağda həll olanlar (A, D, E, K)
Bunlar bədəndə yığıla bilir və artıq qəbul edildikdə toksiklik yarada bilər. Bu vitaminləri yağlı yeməklərlə birgə qəbul etmək lazımdır ki, orqanizm onları mənimsəyə bilsin.Suda həll olanlar (C və B qrupu vitaminləri)
Bunlar bədəndə toplanmır, artıq miqdarı sidiklə xaric olur. Buna görə, bu vitaminləri gündəlik şəkildə və boş mədəyə yaxın vaxtlarda qəbul etmək daha uyğundur.
Bir çox insan bu fərqi bilmədiyi üçün vitaminləri səhv vaxtda içir və nəticədə orqanizm fayda görmür. Əslində, vitamin qəbulunun uğuru yalnız “nə” deyil, “nə vaxt” və “necə” qəbul etməklə ölçülür.
Dozanı özbaşına artırmaq
Hiperdozun sağlamlığa təsirləri
Hiperdoz, yəni vitaminlərin artıq miqdarda qəbul edilməsi, bədəndə müxtəlif fəsadlara səbəb ola bilər. Bəzi hallarda bu fəsadlar dərhal özünü göstərmir, amma uzun müddətli istifadə nəticəsində ciddi nəticələr doğura bilər.
Məsələn:
- A vitamini hiperdozu – qaraciyər zədələnməsi, baş ağrısı, görmə bulanıqlığı.
- D vitamini hiperdozu – sümüklərin sərtləşməsi, böyrək daşları.
- E vitamini hiperdozu – qan durulması və daxili qanaxma riski.
- C vitamini çox qəbul edildikdə – mədə turşuluğu, böyrək daşları.
Ən təhlükəlisi odur ki, bir çox insan bu əlamətləri vitaminlərlə əlaqələndirmir. Halbuki, səbəb sadədir – dozanı aşmaq. Bədənimiz vitaminləri yalnız müəyyən həcmdə istifadə edə bilir, qalanı artıq yük kimi qalır.
Qida rasionunu nəzərə almadan vitamin qəbul etmək
Təbii vitaminlər və süni əlavələr arasındakı fərq
Bəzən insanlar düşünür ki, tablet şəklində vitaminlər qidanı əvəz edə bilər. Amma bu, tamamilə yanlışdır. Təbii qidalardan alınan vitaminlər orqanizm tərəfindən daha asan mənimsənilir və digər faydalı maddələrlə (lif, antioksidantlar, minerallar) birlikdə qəbul olunur.
Məsələn, portağal təkcə C vitamini deyil, həm də flavonoidlər, lif və su balansı təmin edir. Amma C vitamini tableti yalnız bir maddədir – təbii kompleks effekt vermir.
Eyni zamanda, bəzi vitaminlər yalnız digər qidalarla birlikdə aktivləşir. Məsələn:
- D vitamini kalsiumun mənimsənilməsinə kömək edir,
- C vitamini dəmirin sorulmasını artırır,
- B12 isə fol turşusu ilə birlikdə daha effektiv işləyir.
Əgər sən bu əlaqələri nəzərə almadan vitamin qəbul edirsənsə, bədən sanki “yarımçıq məlumat” alır və onu tam istifadə edə bilmir. Nəticədə, vitaminlər “işləməyən sistem” kimi davranır.
Düzgün qidalanma ilə balans yaratmaq
Əsl sağlamlıq sirri — təbii qidalanma ilə vitamin qəbulunu balanslaşdırmaqdır. Qida rasionun müxtəlif, rəngarəng və təbii məhsullarla zəngin olmalıdır.
Düzgün balans üçün:
- Səhər yeməyində yumurta, süd məhsulları, yulaf və təzə meyvə (D və B vitaminləri).
- Günorta yeməyində tərəvəz salatı, toyuq və ya balıq (A, E və K vitaminləri).
- Axşam yeməyində bişmiş tərəvəzlər, qoz-fındıq, zeytun yağı (E və D vitaminləri).
Belə rasion həm bədəni təbii vitaminlərlə təmin edir, həm də əlavə preparatlara olan ehtiyacı azaldır. Əgər qidalanma balanslıdırsa, bədən özü təbii yolla sağlam qalır.
Vitamin əlavələri isə yalnız dəstək vasitəsi kimi düşünülməlidir, əsas enerji və sağlamlıq mənbəyi kimi yox.
Vitaminlərin keyfiyyətinə və mənşəyinə fikir verməmək
Ucuz və keyfiyyətsiz vitaminlərin gizli təhlükəsi
Çox insan vitamin seçərkən yalnız qiymətinə baxır. Düşünür ki, “hamısı eyni tərkiblidir, niyə baha olanı alım?” Amma bu, böyük səhvdir. Bütün vitaminlər eyni deyil — onların istehsal üsulu, tərkib maddələri və mənşəyi arasında ciddi fərqlər var.
Ucuz və keyfiyyətsiz məhsulların bəzilərində:
- süni rəngləndiricilər, tatlandırıcılar, konservantlar,
- düşük keyfiyyətli xammal,
- hətta bədəndə mənimsənilməyən formalarda vitaminlər ola bilər.
Belə məhsullar yalnız faydasız deyil, bəzi hallarda qaraciyər, böyrək və həzm sistemi üçün də zərərlidir. Məsələn, ucuz D vitamini əlavələrinin bir çoxunda D3 formasının keyfiyyəti zəif olur, bədən onu lazımi qədər mənimsəyə bilmir.
Həmçinin, bəzi istehsalçılar məhsulun üzərindəki etiketdə yazılan miqdarın əslində içəridə olmadığını gizlədir. Yəni sən 1000 IU D vitamini qəbul etdiyini düşünürsən, amma əslində 200-300 IU alırsan.
Nəticə – Sağlam vərdişlər uzunömürlülüyün sirridir
Vitaminlər sağlam həyatın vacib hissəsidir, amma düzgün istifadə edilmədikdə faydadan çox zərər verə bilər. Ən böyük səhvlər – özbaşına qəbul, səhv vaxtda içmək, dozanı aşmaq və qidalanmanı nəzərə almamaqdır.
Sağlam olmaq üçün bədənini dinlə, həkimlə məsləhətləş, analiz et və balanslı qidalan.
Buradan keçid edərək məhsullarımızı pulsuz çatdırılma ilə əldə et.
